Ихсан ілімінің діндегі орны өте үлкен. Алдымен дін деген не соған тоқталсақ Діннің негізін білмеген адамдар діни білімі саяз болған соң, түсінбегендіктен теріс пікірлер мен қате ойлар таратып шатастырады.

«Дін» сөзінің мағынасы кең, ұғымы терең. Дін деген Жаратушыға құлдық ұрып, тек құлшылықтан басқа ешнәрсе жоқ дегенді білдірмейді.

Дін – екі дүниеде адамның бақытты өмір сүрудің үздік үлгісі, бақытты өмір сүру жолы. Дін – адамгершілікке, көркем мінезділікке, имандылыққа, ізгілікке, тақуалыққа, Құдайға жақындататын бірден бір жол.

Абай атамыз айтпақшы «Атымды адам қойған соң, қайтіп надан болайын». Және «Әр бір ақылды адамға иман парыз, әр бір иманды адамға ғибадат парыз демекші. Құранда Алла «Жын менен Адамзатты өзіне құлшылық қылу үшін жараттым» дейді.

Демек, дін – адамдықты қалыптастыратын жол. Енді сол Жаратушыға қалай жақындаймыз, қайтсек Жаратушының ризашылығына бөленеміз. Міне бұл сұрақтың жауабын Ихсан ілімі береді. Ихсан ілімі – Алланы көріп тұрғандай шынайы құлшылық етуің, егер көре алмасаң, Алла сені көріп тұрғандай сезімде құлшылық жасауың. Аллаға шүкір мұсылман етіп жаратқанына. Қандай нәрсені ниет етсін, амал жасасын, пікірлесін Алла барлығынан хабардар ұмытпау керек. Қандай амал болсын Ихсан ілімне қатты көңіл бөлу керек неге десеңіз. Нағыз ғибадат Алла көріп тұр құлшылық етуің. Көп естиміз пәленше намаз оқып жүрген еді ішіп кетіпті, намазын тастап қойыпты, орамалын тастап қойыпты. Егерде жүректе Алла бақылып тұр деген қорқыныш болса ол ешқашан намазын тастамас еді.

Құранда Алла бекерге айтпас еді «Иман еткендер құтылды деп», тек намаз емес Ораза, Зекет, Хажылық тағы басқа қосымша құлшылықтар болсын. Ихсан дұрыс болса Ораза айында өсек ғайбат айтпас едік, Қажылықтан кейін күнә істер істемес едік. Міне Ихсан ілімінің діндегі орны орасан зор. Мына бір оқиғаға еріксіз ойға түседі:«Бірде Омар ибн әл-Хаттаб бір қойшыны сынау үшін: «Бір қойыңды маған сатсаңшы» - дейді. Қойшы: «Сата алмаймын, мен жай ғана құлмын, бұл қойлар маған тиесілі емес, қожайынымдікі» деп жауап береді. Омар оған: «Ал сен қожайыныңа қойды қасқыр жеп кетті деп айтса сал» дейді. Сонда қойшы: «Жоқ, қожайынымды алдай алсам да, Алла көріп тұр ғой, Оны алдай алмаймын», - деп жауап береді. Мұны естіген Омар әлгі қойшыны құлдықтан азат етіп: «Сені бұл дүниедегі құлдықтан осы сөз азат етті, Ақыретте де Алланың азабынан осы сөзің азат етеді деп үміттенемін», - дейді. Тауда жүрген қойшының қорқынышын қараңызшы. Ихсан – құлдың иманын берік етеді. Ихсан сөзінің ша­риғаттағы мағынасына қараңызшы «ең әдемі, ең кемел түрде жасау» де­генді білдіреді. Демек әр бір құлшықты өз деңгейінде орындау сіз бен біздің міндетіміз. Бірде Жәбірейіл періште саха­баларымен отырған Пайғам­бары­мызға (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) ақ киім киген жо­лаушы кейпінде келіп, көпші­ліктің көзінше былай дегенін хазіреті Омар (Алла оған разы бол­сын) баяндайды: «Уа, Мұхаммед! Ислам дегеніміз не?» деп сұрайды. Ар­дақты Пайғамбарымыз (оған Алла­ның салауаты мен сәлемі болсын):

– Ислам – Алладан басқа Құ­дайдың жоқ екеніне, Мұхаммед оның құлы әрі елшісі екеніне куә­лік ету. Намаз оқу, зекет беру, Рама­зан айында ораза ұстау, шамасы келсе қажылыққа бару деп жауап береді. Әлгі кісі мұны естігенде:

– Рас айтасың, – деді.

Біз оның өзі сұрап әрі жауабын өзі растағанына таңғалдық. Мұнан соң әлгі кісі:

– Иман дегеніміз не? – деп сұ­рағын жалғастырды. Мұхаммед Пайғамбар (оған Алланың са­лауаты мен сәлемі болсын):

– Аллаға, оның періштелері мен кітаптарына, пайғамбарларына және ақырет күніне, тағдырдың жақсысы мен жаманына сену, – деді. Жолаушы тағы да:

– Рас айтасың, енді ихсан де­ген не? – деді. Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сә­лемі болсын):

– Ихсан – Алланы көріп тұр­ғаныңдай оған кұлшылық етуің. Себебі сен оны көрмесең де, шү­бә­сіз, ол сені көруде.

– Қиямет қашан болады? – деді. Пайғамбарымыз (оған Алла­ның салауаты мен сәлемі болсын):

– Сұралған адам сұраушыдан артық білмейді, – деп еді, сонда әлгі кісі:

– Күңнен қожайын туады. Сен жалаңаяқ кедейлердің биік үйлер салғанын көресің, – деп ақырет күнінің белгілерін айтып берді.

Жолаушы кеткеннен кейін аз уақыт өткен соң Пайғамбарымыз:

– Уа, Омар! Сен әлгі кісінің кім екенін білесің бе?», – деді. Мен:

– Алла және оның елшісі біледі, – деп жауап бердім. Пайғам­барымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Шын мәнін­де ол сендерге діндеріңді үйретуге келген Жәбірейіл періште бола­тын», – деп мәселенің мән-жайын түсіндірген еді. Бұл хадистен Алла бізді күндіз болсын түн болсын бақылауда оның назарынан шығып кете алмаймыз. Пенде ғибадаттың ләззатын сезіну үшін әуелі адамның бойынан ихсан орын алу керек. Өйткені ихсан – иман мен құл­шылықты байланыстырып, ішкі жан дүниені тәрбиелейтін рухани ілім. Ихсан ілімі – пенденің тұла бойын лас мінездерден тазалап, тілін жала мен ғайбаттан, өтірік пен өсектен арылтатын, жүрекке Жаратушыға деген, барша адамзатқа, тіпті жалпы жаратылысқа деген махаббатты ұялататын рухани тәрбие ілімі. Пенде Алланы көруі мүмкін емес. Өйткені Құранда алла Әл Имран сүресінің 103 аятында «Көздердің Оны көруге шамасы жетпейді, бірақ Ол барлық көздерді көріп, шексіз ілімімен олардың барлық жай күйін біліп тұрады. Ол - Латиф (ешкім көре де, сезе де алмайтын нәрселерді көріп, сезе алушы, шексіз ілімімен жүрек түкпірінде жатқан ең құпия сырлардың бәрін білуші һәм өте қайырымды, бәрін толық білуші. Ондай болса мұсылман адам жалғыз болсын көпшілікпен болсын оны Жаратушы бақылар тұрғанын естен шығармауы керек.

Ихсан адамның жан дүниесін тәрбиелейтін ілім. Алла баршамызды Мухсин (Игілікті, қайырымды, жақсылықты ниет етуші, ізгі амалдарды көп жасаушы) құлдарының бірі етсін. Алла Тағала елімізге, жерімізге жар болып, жақсылығын жаудырғай. Сыртын жаудан, ішін даудан сақтасын Әмин.

Текелі қаласы «Керімбек би» мешітінің

бас имамы Аман Айтбосынұлы