Қазіргі таңда қанша жерден техника мен технология дамып кетті десек те, адами құндылықтар өзгермеуі тиіс. Өйткені, адам баласы қаншы жерден заманауи ілімді меңгерменмен, рухани дүниесі ізгілікке толы болуы керек.
Дана бабамыз Әл-Фараби «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың хас жауы» дейді. Демек, бір біреуге бір нәрсені үйреткенде, болмаса өзіміз үйренгенде тәлім-тағылымы мол, жақсылыққа апаратын, шақыратын амалдарды орындауымыз керек екен. «Мұсылмандық әдеп» атты өлеңімде былайша жырлаған едім.
Айтайық нақыл сөздерді, мұсылман үлгі аларлық.
Әдепсіз өскен— адамнан, тәртіппен өскен —тал артық.
Қор болмайсың ешқашан етек жеңің болса кең,
Мінезі көркем мұсылман аспандағы аймен тең.
Әдепсіз өскен жас бала, ауыздықсыз атпен тең,
Әдеп сақтап, арлы бол, әдепті жан болмас кем.
Ұлттық тәрбиемен сусындап, одан кейін білім ал,
Үлкендердің айтқан ақылын, зейін қойып ұғып ал.
Тәрбиесіз берген білім адамзаттың қас жауы,
Әл-Фараби бабаңның сөзін жадыңа мықтап түйіп ал, - деп, жас ұрпаққа жыр арнадым.
Ардақты пайғамбарымыз, екі дүниенің сардары Мұхаммадтың (с.ғ.с) ерекше қасиеттері, көпшілікке үлгі боларлық өмірі мен әлемде жасаған өзгерістерінен бізге жеткен хадистер мен сүннет амалдарынан жақсы танимыз. Жалпы, хадис дегеніміз не? Хадис – асыл пайғамбарымыздың (с.ғ.с) айқан сөздері мен жасаған игі амалдары. Біз қасиетті Құран кәрімнің жер бетіне, оның ішінде түркі халықтарына да таралғанын жақсы білеміз. Ата-бабамыз хадистерді басшылықа алып, сүннет амалдар жасаған. Яғни, хадис пен сүннет қазақтың өмір салтына, тұрмыс-тіршілігіне, ғасырлар бойы салт-дәстүрімен біте қайнасып, өмір сүру қалыпты жағдайға айналды. Мәселен, сүннетке келер болсақ, жасы үлкен кісіге бірінші болып амандасу, аурудың көңілін сұрау, жетім-жесірге мейірімділік таныту, кембағал жанға көмек көрсету, үлкенге – құрмет, кішіге ізет көрсету секілді сүннет бойымызға сіңісті болды. Әлбетте, біз одан жаман болғанымыз жоқ, қайта рухани дүниеміз кемелденіп, мейірімді, қайырымды, шыншыл, әділетті адам болып қалыптаса бастадық.
Тарихқа жүгінсек, Пайғамбар заманында сахабалар хадис пен сүннетті берік ұстанды. Сүннет бола тұрып, басқаша үкім шығару олар үшін кешірілмес күнә секілді болатын. Атап айтар болсам, хазіреті Омар (р.а) Қағбаны сүйіп жатып былай деген: «Әй, қара тас! Сенің тас екеніңді білемін. Егер мен пайғамбарымыздың (с.ғ.с) сүйгенін көрмесем, сені сүймеген болар едім». Әрине, бұл оқиғадан біз Омардың (р.а) Алла елшісіне деген зор сүйспеншілігін аңғарамыз. Пайғамабарымыз Мұхаммад (с.ғ.с) сахабаларын демеп, «Сөздерімді тыңдап, есіне сақтаған және сол есіне сақтаған күйінше басқаларға жеткізгендердің Аллаһ тағала жүздерін жарқын етсін» деп батасын беруінен сахабалардан бізге сахих хадистердің адам өміріне қараңғы түнде жол көрсетер темірқазықтай болғанын байқаймыз.
Хадис сөзі сөздікте «хабар», мәлімлелген немесе айтылған», «жаңа» деген мағына береді. Қасиетті құран кәрімнің «Ағраф» сүресінің 185-ші аяты, «Уақиға» сүресінің 81 аятында хадис сөзі «»сөз», «хабар» мағыналарында қолданылған. Ал сүннет сөзі сөздікте «жол», «жүріс-тұрыс», «әдет», «адам табиғаты», «мінез-құлық» деген мағынаны білдіретіні айтылған. Сүннет Құран кәрімде жекеше түрде - 14, ал көпше түрде 2 рет айтылған. Құранда сүннет бұрынғы үмметтердің, қауымдардың жүрген жолдары, қарым-қатынастары, үкімдері, жаза түрлері және Аллаһтың заңы, бұлжымас қағидасы ретінде айтылған. Оған мысал ретінде «Бір күні Әбу Һурайра (р.а.) Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) келіп: «Уа, Аллаһтың Елшісі (с.ғ.с.)! Қиямет күні сенің шапағатыңа ие болатын ең бақытты адам кім?» - деп сұрағанда, хазреті Пайғамбар (с.ғ.с.): «Сенің хадис үйренуге деген талабыңның таудай екенін білгендіктен, мұны сенен бұрын ешкім сұрамайтынын сезген едім. Қиямет күні менің шапағатыма ие болатын ең бақытты кісі - «Лә илләһә иллаллаһ» деген адам» - деп жауап бергенін айта аламыз.
«Хадис–ғұрпымыз, сүннет – салтымыз» атты еңбек жазған Шәмшат Әділбаева хадис сөзінің термин ретінде қолданылуы Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) заманында-ақ басталғанын айтады.
«Жалпы үммет пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) келген сөздерді - хадис, оның Аллаһтың әмірлеріне сай орындаған әрбір ісін, өмірін, тұрмыс-тіршілігі мен жүрген жолын сүннет деп қабылдап, сол сүннет бойынша жүруді мойындаған борышы деп санаған. Аллаһ тағала адамзат үшін Құран кәрімнен жаңа жүйе құрып, осы жаңа өмір салтында адамдарға үлгі, әрі жол көрсетуші етіп Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбарды жіберген. Яғни, сүннет - Аллаһ тағала тарапынан түсірілген кітаптың Оның пайғамбары арқылы іс жүзіне асқан жарқын көрінісі» дейді зерттеуші Ш. Әділбаева. Демек, хадис пен сүннет біздің жол көрсетуші шамшырағымыз екен.

Қазақ халқы жетім-жесірін жылатпаған, қарттарын қадірлеген. Адамгершілік, имандылық, ұлтжандылық секілді қасиеттерді бойына сіңіріп, жақсылыққа ұмтылған. Ұрпағының әдепті, тәрбиелі, өнегелі болуына күш салған. Осыдан біз сүннет амалдарының қазақ халқының салт-дәстүр, әдеп-ғұрпымен тығыз байланысып, ғибратты ғұмыр сүруде кәдегке асырғанын көреміз. Өлең жазатын өнеріміз болған соң жас ұрпаққа арнап «Хадис - ғұрпымыз, сүннет салтымыз» деген тақырыпта насихат айтқанды жөн көрдім.
Ассаламуалейкум халқымызға иман еткен,
Бойына ізеттілік, имандылық жиып өскен.
Пайғамбар сүннетімен сәлем бердім,
Алланың айы құтты болсын келіп жеткен.
Ислам дінін ұстанамыз жалпы біз,
Әбу Ханифа мәзһабында халқымыз.
Әдебін берік ұстанған шариғаттың,
Хадис ғұрпымыз, сүннет салтымыз.
Адалдан дүние жиған бар әсілінде,
Айтылар сөзде байлам бар негізінде.
«Ұят бар жерде, иман бар иланыңдар»,
Деп айтылған Әз-пайғамбар хадисінде.
Айтылмасын ғайбатпенен өтірік,
Көп сөзді адам сөйлеп кетер көпіріп.
«Бізді алдаған, бізден емес» дегені,
Хадистермен бізге мысал келтіріп.
Үлкенге құрмет, кішіге ізет білдірген,
Тәрбиені жастайынан бойына сіңірген.
Сүннетін берік ұстанайық әзиз жанның,
Қонағын күтіп, көршісіне құрмет көрсеткен, - деймін.
Қорыта айтқанда, халқымыздың айнымас бөлшегіндей болып кеткен хадисті білу, ата-бабамыз берік ұстанған сүннет амалдарын орындау баршамызға ортақ құнды дүние. Ендеше, Алла тағала бізді ізгі амалдар жасап, екі дүниенің бақытына кенелуімізге нәсіп етсін. Әмин.
Әбудардан Таласбай, Үштөбе қаласы мешітінің бас имамы.