Батаның қасиеті мен қадірін жете түсінген қазақ халқы дуалы ауыз батагөй қариялардан бата алуға баса мән берген. Ғасырлар бойы ауыздан ауызға тарап, көшпелі өмірдің келбетіне айналған бата – қазақ сал-дәстүрінің ішінде әлі күнге дейін қолданыста жүрген ескірмеген әдет-ғұрыптарымыздың бірі.

Жасы үлкен бата берген кезде үлкен-кіші әр сөзін ықыласпен, құлақ түре тыңдайды. Ежелден халқымыз батаға үлкен сеніммен қарап, үлкеннің алдын кесіп өтуден сақтандырып, тек қана ақ батасын алуға үйреткен. Теріс бата алудан сақтандырып келген.

Тіл зерттеушілерінің айтуынша, бата сөзі Құранның бірінші сүресі Әл-Фатиха сүресінің атауынан өзгеріп батеке болып, кейін қысқарып бата сөзіне айналған деуде. Фатиха сүресі Құранның негізі мен мәйегі, тұнып тұрған дұғаның көрнісі. Бұны ескергкен ата-бабаларымыз: “Фатихадан асқан тілек жоқ”,– деген[1].

Батаның адам санасына әсер ететін үлкен күші бар. Халық бата жасалған жерде жақсылыққа сеніп, ынтымақ, береке болады деп ырымдайды. Жалпы қазақ қоғамында батаның мазмұны алғыс пен қарғысты, тілек пен дұғаны, реніш пен ризашылықты қамтиды. Сол арқылы халықты бір нәрседен тыйып, жақсылыққа бағытатып отыратын ұғым.

Қазақ әдет-ғұрыптарымен рухани құндылықтарды зерттеу – қазіргі таңдағы өзекті мәселелердің бірі. Себебі сан ғасырлар бойы Ислам дінін ұстанған қазақ халқының өмірі кеңестік кезеңде үлкен соққыға ұшырап, көптеген дінге қатысты терминдердің мазмұны қалғанымен атауы қолданыстан шықса, кейбіреуінің керісінше аты қалып мазмұны өзгеріске ұшырады. Қазіргі заманымызға дейін аты жетіп, мазмұны мен мәні өзгерген құндылықтарымыздың бірі – жасы үлкеннен бата алу.

Бата, ол – дұға. Дұғаны қабыл етушы – ұлы жаратушы Алла Тағала. Қасиетті Құран аятында Жаратқан иеміз : «Маған дұға етіңдер, сендерге жауап беремін»,– деген[2].

Сүйікті Пайғамбарымыз (с.ғ.с): “Дұға – ғибадаттың мәйегі”[3], – деп дұға жасау, бата тілеу Құдайға деген құлшылықтың бір түрі екендігін үйреткен. Дұға – Пенденің Алла алдында әлсіздігін сезініп, Одан ғана қажеттілігін сұраудың көрнісі екендігін сезіндіреді.

Қазақтың бата сөздері – тамыры тереңде жатқан, тарау-тарау халық тарихымен тағдырлас, қиын уақыттың небір талқысына да түссе де, елдің тұрмыс салтында тайға таңба басқандай айқын із қалдырған, бүгінгі күнге жетсе де, тынымсыз талғампаз талай ұрпақ үшін тәлім-тәрбие болған тағылымы мол тамаша мұрамыз. Осынау кәделі қазынаны игеріп халықтың өз игілігіне жарату, жас ұрпақтың санасына сіңіру – уақыт талабы.

[1] Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. –Алматы, DPS, 2011

[2] Фатыр сүресі 60-аят

[3] Тирмизи риуаяты