Адамзаттың бақыты үшін жіберілген асыл дініміз мал дүниені адалынан табуға және отбасының қажетіне жұмсағаннан артық бөлігін нәпсінің қалауы үшін керексіз нәрселерге шашпай, адамзатың пайдасына, қоғамның игілігіне жұмсауға шақырады. Қасиетті Құран Кәрімнің «Бақара» сүресінің 254-ші аятында:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لَا بَيْعٌ فِيهِ وَلَا خُلَّةٌ وَلَا شَفَاعَةٌ ۗ وَالْكَافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ
«Уа, иман келтіргендер! Сауда-саттық, достық қолдау және біреудің біреуге болысып, ара түсуі деген нәрсе атымен болмайтын алапат күн (қиямет қайым) келмей тұрып, өздеріңе берген (дүние-мүлік, күш-қуат, ақыл-білім сияқты) ризық-несібемізден Алла жолында жұмсаңдар. (Кәпірлер сияқты болмаңдар, өйткені) кәпірлер – (кешірілмес күнә арқалап өз-өздеріне обал қылған) нағыз залымдар» – деп анық та ащы айтылған. Осыны жақсы білген әрбір мұсылман қолындағы дүниені игілікке, ізгілікке, жақсылыққа жұмсауға ұмтылады. Ал, Алланы шын жүрекпен таныған мұсылман бұл дүниенің жалған екенін түсініп, әрбір атқарар ісі мен басар қадамын Алланың жолына арнауға тырысады.
Алла осы аят арқылы адам баласын қиын күннің келуінен бұрын қолдағы бар мүмкіндігін пайдалануға шақырады. Себебі сынақ үшін берілген мал, мүлік, дүние, байлық адам баласына зиянын тигізуі мүмкін. Тіпті, жинаған сонша дүниеңіздің көк тиын құрлы құны қалмайтын күн келеді.
عن أبي هريرة - رضي الله عنه - قال: جاء رجل إلى النبي - صلى الله عليه وسلم - فقال: يا رسول الله، أيُّ الصدَقة أعظم أجرًا؟ قال: ((أن تصدَّق وأنت صحيح شحيح تَخشى الفقر وتأمُل الغِنى، ولا تُمهل حتى إذا بلغت الحلقوم قلتَ: لفلان كذا، ولفلان كذا، وقد كان لفلان))؛ متفق عليه
Әбу Һурайра (р.а) жеткен хадисте: «Бір кісі пайғамбарымызға (с.ғ.с) келіп: «Уа, Алланың елшісі! Қандай садақаның сауабы көп?» – деп сұрағаны айтылады. Сонда пайғамбарымыз (с.ғ.с) оған:
«Денсаулығың мықты кезде, әрі бойыңды сараңдық билеп, байыған үстіне баюды көздеген кезіңде берген садақаның сауабы мол болады. Ал зекет пен садақаны жан алқымға келіп, «мынаншасын пәленшеге берем, мынаншасы түгеншенікі» дейтін өлім аузындағы сәтке дейін кешіктіруші болма. Өйткені өлген соң жиған-терген дүниең онсыз да әлдекімдікі болады» – деп жауап берді». (Бұхари).
Бұл хадисте адам биік дәрежедегі садақаның сауабына жету үшін ауру-сырқаудан ада, аяқ-қолы сау, дені-басы сау кезде садақа беру керектігін ұғындырады. «Садақаны сауда бер!» деген бабаларымыздың айтқанына сенсек, адам сау-сәлемет тұрғанында ешнәрсе шығарғысы келмейді. Бірақ байлықты үміт қылып тұрсақта жанымыз аман, иманымыз кәміл болуы үшін мал, дүниенің бір бөлігін Алла жолына, адамзаттың пайдасына жұмсауымыз қажет. Әйтпесе ешқандай сауапқа жетпесіміз анық. Кейде өлім төсегінде жатқан пенде баласына немесе туысқанына: «Мынаны анаған бер, ананы мынаған бер!» – деп табыстап жатады. Бұл садақаның сауабы жақсылықты жасаған мұрагеріне тиесілі болады. Сондықтан Жаратқан Алла Тағала үнемі Алла жолында мал, дүние жұмсаушы жақсылық жасаушы адамды қасиетті Құран Кәрімнің «Бақара» сүресі, 274 аятында былай сүйіншілейді:
الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ
«Дүние-мүлкін түн демей, күн демей жасырын һәм жария түрде игі жолда жұмсайтындардың Раббыларының дәргейінде алатын ерекше сауабы (сыйы) бар. Олар үшін (әсіресе ақіретте) ешбір қорқыныш жоқ һәм олар онда әсте мұңаймайды».
Міне, ұлы Алланың мейіріміне бөленген жанға Жаратқанның алдын ала берген уәдесі. Оның сыйы Раббысының қасында екені сүйіншіленіп, қауіп-қатер жоқ дегені дүниеде тап келуі мүмкін қиындықтың, пәле-жаланың, қайғы-қазаның жасаған жақсылығымен қайтарылуы, ақіретте Алла Тағаланың азабынан аулақ болуы меңзеліп отыр.
عَنْ أَبِي موسَى الأشْعريِّ رَضِي اللهُ عنه، عنِ النَّبي صلَّى اللهُ عليه وسلَّم قال: «علَى كلِّ مُسلمٍ صدقةٌ» قال: أرأيتَ إنْ لم يجدْ؟ قال: «يعمَلُ بيدَيْهِ فينفعُ نفسَه ويتصدَّقُ» قال: أرأيتَ إنْ لم يستطِعْ؟ قال: «يُعِينُ ذَا الحاجةِ الملْهُوفَ» قال: أرَأيتَ إِنْ لم يَستطِعْ قال: «يَأمرُ بالمعروفِ أو الخيرِ» قَالَ: أرأيتَ إِنْ لم يَفعَلْ؟ قالَ: «يُمسِكْ عَنِ الشَّرِ فإِنَّها صَدقةٌ» متفق عليه
Әбу Мұса әл-Әшқариден келген хадисте: Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Әрбір мұсылман садақа беруге міндетті!» –деді. Біз: «Оның қолында беретін ешнәрсесі болмаса ше?» – деп сұрадық. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Аянбай жұмыс істесін, тапқанын өзіне жұмсап, артығын садақа қылсын!» – деді. «Ондайда таппаса ше?» – деген сұраққа Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Әлсіз адамға көмек берсін!» – деді. «Ондайды таппаса ше?» – деп сұрай бердік. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Жан дүниесін жақсылықа бағыттап, жамандықтан тыйылсын. Ақиқатында ол нәрсе ол адам үшін садақа» – дегені айтылады.
Алла елшісі (с.ғ.с.) бұл хадисте адам баласы шамасы жеткенше садақа жасау керектігін. Болмаса адамдарға қолұшын беріп, көмектесуді, тіпті, болмағанда жамандықтан тыйылудың өзі садақа екенін анық көрсетіп тұр. Қасиетті Құран Кәрімнің «Мұнафиқун» сүресі, 10 аятында Жаратқан Алла:
وَأَنفِقُوا مِن مَّا رَزَقْنَاكُم مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِيَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِي إِلَىٰ أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَكُن مِّنَ الصَّالِحِينَ
«Қайсыбіріңе болмасын, ажал жеткенде, «Уа, Раббым! Маған аз ғана мұрсат берсең, жатпай-тұрмай қайырымдылық жасап, мол зекет-садақа беріп, ізгі жандардың қатарына қосылар едім» демей тұрып, өздеріңе ризық етіп берген нығметтерімізден (Алла жолында һәм мұқтаждарға) жұмсаңдар» – деп ескертеді. Бұл аят адам өлім төсегінде екі нәрсеге қатты өкінетіні айтылған. Оның біріншісі – сараңдық қылып, садақа бермегеніне опыну болса, екіншісі – дүниеде жақсы адам болып өмір сүрмегеніне қатты өкінетін көрінеді.
Абдулла ибн Масхуттан жеткен хадисте Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Қызғаныш дұрыс емес. Бірақ екі нәрседе қызғануға рұқсат етіледі. Біріншісі – бір адам Алла берген мал, дүниесін Жаратқан Алла Тағаланың жолына жұмсаса. Екіншісі – бір адам Алла берген білім хикметін адамдарға үйретсе. Бұл адамдарға қызғанышпен қарап, солар сияқты жасауға рұхсат етеді» – деген (Бұхари).
وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ ۛ وَأَحْسِنُوا ۛ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ
Раббымыз бізге «Бақара» сүресінің 195 аятында: «(Дұшпанмен соғысу шығынсыз болмайды. Дұшпанға төтеп бере алу үшін алдымен қару-жарақтарың сақадай сай болуы керек). Олай болса, қолдарыңдағы дүние-мүліктен Алла жолында жұмсаңдар және (сараңдық қылып) өз бастарыңды қауіп-қатерге тікпеңдер. Әрдайым жақсылық жасаңдар, істеріңді барынша тиянақты етіп істеңдер. Шүбәсіз, Алла (әр ісі тиянақты, игілікке жаны құмар) ізгі жандарды жақсы көреді» – деп қолдағы малды ізгілікке жұмсаудың керектігін ескертеді.
Бұл аяттан Алланың мейіріміне, рақымына жасаған жақсылығымызбен ғана бөленетінімізді білуге болады.
عن أنس رضي اللّه عنه قال: قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه وسلّم: ”إنّ الصدقَةَ تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ، وتَدْفَعُ مِيتَة السُّوءِ
Әнәстән (Алла одан разы болсын) жеткен хадисте Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Ақиқатында садақа Раббыңның ашуын кетіреді. Жаман өлімнен сақтайды» – деп садақаның пайдасын жеткізеді.
Алла біздерді өзінің мейіріміне бөлеген, адамдарға пайдалы іс жасаған, ізгі амалдары көп болған құлдардың қатарынан етсін!