Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы өз қызметі аясында имамдар мен жалпы дін қызметкерлері үшін биылғы жылды «Дін және тарих тағылымы жылы» деп жариялады. Бұл туралы Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы хабарлады.
– Осынау игі бастама аясында ата-бабамыздан қалған асыл жауһарларды қайта жарыққа шығарудың орайлы сәті, мол мүмкіндігі туды. Әлем кітапханаларының сирек қорларында шаң басып жатқан ескі кітаптарды жарыққа шығарып, халықтың игілігіне ұсыну – бүгінгі ұрпақтың абыройлы міндеті деп санаймын. Осындай ізгі ниеттің нәтижесінде, Діни басқарманың ғалымдары «Дәстүрлі ислам жауһарлары» атты кітап дайындады. Сонымен қатар тарихи діни оқу орындары туралы деректі фильмдер де түсіріледі, – деп атап өтті Бас мүфти.
Шынында, мүфтияттың бұл бастамасы көңіл қуантады. Бас мүфти былтыр да 2014 жылды «Дін мен дәстүр» жылы деп жариялап, мешіт имамдарына үндеу жолдап, дініміз бен дәстүрімізді жаңғыртуды тапсырған болатын. Соның арқасында еліміздің барлық мешіттерінде дін және дәстүр тақырыбындағы уағыздар айтылды. Исламмен біте қайнасқан салтымызды насихаттау, жастардың бойына ұлттық құндылықтар мен дәстүрлі тәлім-тәрбиені қалыптастыру секілді жұмыстар жүргізілді. Әсіресе, имамдар өз уағыздарын имандылықты жырлаған қазақтың ақын-жазушылары, жыраулары, би-шешендері мен қайраткерлерінің сөздерімен қабыстырып айтып, ақ жолдан адасып жүргендердің бетін бері қаратқан болатын. Мешіт жамағатына шариғаттағы әдет-ғұрыптың орны мен рөлі түсіндірілді, салт-дәстүрді құрметтеуге, қастерлеуге шақырып, жастарды отансүйгіштікке тәрбиеледі. Дін мен дәстүр тақырыбындағы конференциялар мен кездесулер ұйымдастырылды. Бас мүфтидің бастамасымен «Дін мен дәстүр» атты кітап жарыққа шықты. Екеуінің сабақтастығын насихаттайтын бұл жинаққа қатысты Шерхан Мұртаза, Тұрсынбек Кәкішев, Смағұл Елубай секілді ұлт зиялылары баспасөз беттері арқылы өз ризашылықтарын білдірді. Мұның бәрі де дер кезінде жасалған қадамдар болды. Міне, осындай толағай жұмыстардың арқасында дінді дәстүрге қарсы қойып немесе бөлектеп жүрген арандатушы топтардың аузына құм құйылды, адасқан жастардың беті бері қайтты.
Енді ҚМДБ-ның биылғы жылды «Дін және тарих тағылымы жылы» деп жариялауы да осындай қыруар қызмет атқаруға жол ашады деген сенімдеміз. Рас, қазақ даласында исламға дейінгі дәуірде тәңірлік сенім болғаны анық. Оның іздері салт-дәстүрімізден әлі күнге дейін сайрап жатыр. Алайда тәңірлік сенім мен исламдағы бірқұдайлық қағидасы бір арнада тоғысты. Осылайша, ислам діні салт-дәстүрімізбен, өмір сүру қағидамызбен терең үйлесім тауып, төл дінімізге айналды.
Негізінде, қазақ даласындағы ислам діні 751 жылғы Талас шайқасынан (Атлах маңы) бастау алады. Әйгілі бабтардың келуімен Орта Азиядағы алғашқы мұсылман мемлекеті – Қарахан қағанаты пайда болды. Иә, Қарахандар дәуіріндегі мемлекеттің діні ислам болатын. Х-ХІІІ ғасырларда қарахандықтар ислам дінінің түркілер арасына қарқынды дамуына жол ашты.
Қазақ тарихында ойып тұрып орын алатын алтынордалықтардың да исламның дамуына қосқан үлесі зор. Ибн Баттута Алтын Орданың астанасы Сарай – Берке қаласынан 13 үлкен мешітті көргенін жазған. Берке мен Өзбек ханның тұсында Алтын Орданың Мысырмен дипломатиялық байланыстары күшейіп, соның арқасында қазіргі қазақ даласындағы дін мен мәдениет өркендеді. Ол кезде Мысырды қазақ даласынан құл болып аттанып, кейін сұлтан болған мәмлүктерді биледі. Бейбарыс, Қайтпай, Қалауын сұлтандар ислам дінін гүлдендірді, Бейбарыс сұлтан атамекеніне діни әдебиетті көптеп жіберіп, қазақ жеріндегі исламның нығаюына ықпал етті.
Жошының ұлы Берке исламды қабылдап, мұсылман саудагерлеріне қолдау көрсетіп отырған. Ал Өзбек хан туралы Шәкәрім Құдайбердіұлы: «Өзбек хан ислам дінін қабылдап, бүкіл халыққа ислам дінін таратты. Содан бері біздің халық өз дінін өзгерткен жоқ» деп жазады. Қазақ даласынан Мекке мен Мәдинаға алғашқы қажылар осы кезде аттанды.
«Исламның дәні Араб түбегінде егілді, Орталық Азияда бүршік жарды» дейтін үлкендер. Шынында, ислам дінінің гүлденіп, дамыған жері біздің топырақ екені даусыз. Бұған ХІІ ғасырда Орталық Азиядан шыққан ислам ғұламасы Қожа Ахмет бабаның мектебі дәлел.
Қарахан қағанаты, Алтын Ордадан бастап Қазақ хандығының кезінде де дін жаңғыруы үнемі жүріп отырды. ХІІІ-ХІV ғасырларда Шыңғыс хан ұрпақтары (Қазақ хандары) қазақ даласындағы ислам дінін одан әрі нығайтты. Қасым ханның қасқа жолы, Есім ханның ескі жолы, әз Тәукенің «Жеті жарғысы» секілді заңнамалардың бәрі де шариғат талаптарына сай жасалды. Одан беріде Асанқайғы, Бұқар жырау, Махамбет Өтемісұлы, Абай Құнанбайұлы, Шәкәрім Құдайбердіұлы, Ғұмар Қараш, Науан хазірет, Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы секілді дәстүрлі исламның беделді тұлғалары қалыптасты. Олардың бәрі де ата дінді асқақтату, дамыту, кейінгі ұрпақ – бізге тұнық күйінде жеткізу үшін жанын салды.
Дінді тарихтан ажыратуға болмайды. Керісінше, дін тарихын білу, ислам дінінің қазақ даласында қалай қанат жайғанын ұғыну, алғашқы қазақ діндарлары, олардың ерен істерін үлгі қылу – біздің міндетіміз. Ендеше, «Дін және тарих тағылымы жылы» дін тарихын түгендейтін, өткеннен сабақ алатын, бабалар мұрасын дамытатын жыл болуы керек. Осы жыл аясында Қазақстандағы ислам дінінің тарихына қатысты түрлі кітаптар, суретті альбомдар шығарылса, мешіттерде, түрлі орындарда дін мен тарихты қабыстырған жиындар мен насихаттар жүргізілсе құба-құп болар еді. Шоқан Уәлиханов: «Әр қазақ өзінің Мұхаммедтің үмбеті және мұсылман екенін біледі. Бұл оның басқа дін өкілдерінің алдындағы мақтан тұтар ерекшелігі» деп жазған болатын. Шынында, бұрынғы қазақ мұсылмандығымен мақтанатын. Өйткені қай заманда да ислам діні біздің мақтанышымыз, тірегіміз болды.
