Табиғиндердің ерекше орны
Құранда сахабалар туралы айтылған көптеген аяттарда табиғиндер туралы да сөз қозғалған.
Мәселен: «Мұһажир ансарлардан алғашқы иман келтірген-дер және жақсылықта оларға ергендерден Аллаһ разы болды. Әрі олар да Аллаһтан разы болды. Сондай-ақ, Аллаһ олар үшін ішінде мәңгі қалатын, астарынан өзендер ағатын жаннаттар әзірледі. Бұл – үлкен табыс»[1].
Бұл аятта сахабалар мен табиғиндер бірге айтылған. Олардан Аллаһтың, ал олардың Аллаһтан разы екендігі білдірілген. Аллаһтан разы болу деген сөз – басына жақсылық я жамандық келсе де сыр бермей қуана қабылдау. Құдай дүниені үйіп-төгіп молынан берсе немесе Өз бергенін Өзі қайтып алса да Хақ тағалаға деген шынайылығынан әсте айнымау, дүние уысынан сусығанда күйініп, алдына келгенде масайрамау, қара дауылдай төніп келген қайғы-қасіреттің өзіне қайрат қылып, жасымау дегенді білдіреді. Аллаһтан шынайы көңілден риза болғандарға Аллаһ та разы болмақ. Яғни, жұмыр басты пенде Жаратушы иесіне қаншалықты разылық танытса, қаншалықты оны жақсы көрсе, демек, Аллаһ та ол құлын соншалықты я одан артығымен жақсы көреді деген сөз.
Міне, Мұхаммади қасиеттерді бойына сіңіріп, хазірет Мұхаммедтің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) сұхбатын жақыннан тыңдау бақытына қол жеткізген саңлақ сахабалар Аллаһпен байланыста қандай тереңдікке қол жеткізсе, «Аллаһ» деген сөзді естігенде бойынан әл кетіп, жүзі алабұртып, жүрегі қалай өрекпіп, іштей буырқанатын болса, ардақты табиғиндер де сахабалар тәрізді асқан сезімтал және терең құрметке ие еді.
Аллаһ елшісінің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) «Мені көріп, маған иман ет-кендерді, сондай-ақ мені көргендерді көргендер жақсылыққа кенеледі!»[2]деген сөзінде айтылғандай, ардақты табиғиндер сахабалардың артынан «ихсан» түсінігімен ерген. Ал, ихсан түсінігімен еру дегенді қалай ұғуға болады?
Бір мағынада ихсан – адамның кез келген жанға өзі сияқты қарауы, басқалардың қуанышы мен қайғысын өз қайғысындай көруі, айналасындағыларға мейірімді-лік танытып, жақсылығын аямауы, жүрегінде ешбір мүминге деген теріс пиғылдың болмауы деген сөз. Осыған қатысты Құранда: «Олар (сахабалардан, мұһажирлардан кейін келгендер): «Раббымыз, бізді әрі бізден бұрын иман келтірген бауырларымызды жарылқай көр! Әрі сондай иман келтіргендер үшін жүрегімізде бір кірбің қалдырма! Раббымыз, күмәнсіз Сен тым жұмсақ, ерекше рақымдысың!»[3] делінген.
Ихсанның тағы бір мағынасы أَنْ تَعْبُدَ اللّٰهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَдеп хадисте айтылғандай, Аллаһты көріп тұрғандай, біз Оны көрмесек те Ол бізді көріп тұр деген түсінікпен құлшылық ету[4].
Құранда табиғиндердің сахабаларға ихсан түсінігімен еруінің тілге тиек етілуінің мәні зор, өйткені ең биік абырой қашанда тек сахабаларға тән болумен қатар, кей уақыттарда табиғиндер арасында кейбір жеке қасиеттерде сахабаға жеткендер, тіпті кей тұрғыда сахабаларды да басып озғандар да бар еді.
Оның мәнісі, табиғиндер өз дәуірінде қара дауылдай төбеден төнген үлкен бүліктерді бастан өткерді. Осылайша Аллаһ оларды әбден елеп-екшеп, сынақтан өткізді. Бүлік жайламаған жер қалмады. Әр үйде бүлікшіл пікір өз уытын шашып, бүгінде көзіміз көріп жүрген түрлі азғындық ол дәуірде де белең алып, өрттей қаулаған еді. Мұндай қорқынышты бүлікті көрген әрбір таза ниетті адам «Раббымыз, Өзіңе ғана тәуекел етіп, Саған ғана бет бұрдық. Саған арқа сүйедік, түбі Өзіңе ораламыз»[5] деген сенім, түсінікпен істерін бір Аллаһқа тапсырған. Аллаһқа деген мойынсұнушылықтың тереңдей түскені соншама – бір күнді мың рәкаттық намазбен әсемдегендер, Құранды төрт күнде, тіпті бір түнде екі рәкаттық намазда хатым (бастан-аяқ оқығандар) еткендер, өмір бойы бірде-бір намазын қаза қылмай жамағатпен оқығандар, күндері мен түндерінің көпшілігін сәждеде өткізетіндер – бәрі де табиғиндер арасынан шыққан.
Екіншіден, табиғин кезеңінде қылышқа сүйенген жиһад тоқтап, «жиһад әкбар» атты нәпсімен болатын рухани жиһад ең үлкен міндетке айналған еді. Таби-ғиндер нәфсі-әммараға (жамандыққа жетелейтін нәпсі) беріспей жағаласып жүріп нәфсі-ләууамаға (өз-өзін кінәлайтын нәпсі) биіктеп, одан нәфсі-мүлхәмаға (шабыт алған нәпсі), мұтмаин (жақсылық пен жамандықты парықтай алатын кемелденген нәпсі), радия (Хақ тағаладан көңілі риза болған нәпсі), мардия (Хақ тағала разы болған нәпсі), сафия (саф нәпсі) мәртебелеріне, тіпті: «Аллаһ олардан, олар да Аллаһтан разы болды»[6] деген сырлы ең биік мәртебеге жетуге талпынған.
Ғибадатқа деген құлшыныстың тереңдегені соншама – Мәсруқ Меккеде өмір сүрген кезінде оң я сол қырына жантайып ұйықтамай, үнемі Қағбаны бетке алып, сәждеде ұйықтаған. Науқастанған кезінде оған: «Кішкене тынықпадыңыз ба?» – дегендерге: «Аллаһқа ант етейін, ғайыптан маған бір дауыс естіліп: «Болды, Аллаһ сені азаптамайды» десе де мен бәрібір осы күйімнен танбаймын»[7], – деп жауап берген. Анығында, оның да, біздің де мырзамыз, ғаламның төресі Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) өзі де Айшаға (р.а.): «Ей, Айша, осыншама нығметін үйіп-төккен Аллаһқа шүкіршілік етсем жарас-пай ма?»[8] – деп соны меңземеп пе еді?
[1] «Тәуба» сүресі, 9/100.
[2] Табарани, әл-Мұғжамус-сағир, 2/104; Хаким, әл-Мүстәдрак, 4/86.
[3] «Хашр» сүресі, 59/10.
[4] Бұхари, Иман 37, Тәфсир(31) 2; Мүслим, Иман 5-7; Тирмизи, Иман 4, Әбу Дәуіт, Сүннет 16.
[5] «Мүмтаһина» сүресі, 60/4.
[6] «Бәйина» сүресі, 98/8.
[7] Ибн әл-Жәузи, Сыфатус-сафуа, 3/25.
[8] Бұхари, Тәфсир, (48) 2; Мүслим, Мұнафиқин, 79-81 ; Ахмед ибн Ханбәл, әл-Мүснәд, 6/115.
